ویرایش و بازنویسی: مسعود سخایی‌پور، LJI Reporter – ونکوور
روز ۱۳ مهٔ ۲۰۱۸، جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا، در بیانیه‌ای اعلام کرد که رسماً از طرف کشور کانادا به‌دلیل نپذیرفتن و بازگرداندن سرنشینان کشتی ام‌اس سنت لوئیس که بیشترشان پناه‌جویان یهودی فراری از آلمان نازی بودند، عذرخواهی می‌کند.
او گفت: «هنگامی‌که کانادا پناهندگی ۹۰۷ یهودی آلمانی را که سرنشین کشتی ام‌اس سنت لوئیس بودند نپذیرفت، ما نه فقط آن مسافران بلکه بازماندگانشان و جامعه را ناامید کردیم. عذرخواهی در صحن مجلس عوام نخواهد توانست فصلی شرم‌آور در تاریخ ما را بازنویسی کند. نخواهد توانست کسانی را که از بین رفته‌اند بازگرداند یا زندگی‌های ازهم‌پاشیده به‌دلیل این تراژدی را ترمیم کند. ولی این مسئولیت جمعی ماست که به این حقیقت دشوار اعتراف کنیم. از آن بیاموزیم و هر روز به نبرد در برابر یهودستیزی ادامه دهیم و از صمیم قلب به این تعهد وفادار بمانیم که «دوباره هرگز». من رسماً این عذرخواهی را در صحن مجلس ادا خواهم کرد.»
در سالگرد این رویداد، مروری خواهیم داشت بر آنچه بر سرنشینان کشتی ام‌اس سنت لوئیس گذشت.
کشتی ام‌اس سنت لوئیس، اقیانوس‌پیمایی آلمانی با موتوری دیزلی بود که برمر والکان آن را در کارخانهٔ کشتی‌سازی شهر برمن برای خطوط کشتی‌رانی هامبورگ-آمریکا به‌منظور اهداف باربری و تفریحی ساخت. نام این کشتی برگرفته از شهر سنت لوئیس در ایالت میزوری آمریکاست. این کشتی مرتب از راه آبی آتلانتیک از هامبورگ آلمان به هلیفکس کانادا و سپس نیویورک در آمریکا سفر می‌کرد و سفرهای تفریحی به مقصد جزایر قناری، مادیرا و مراکش انجام می‌داد.
در ۱۳ مهٔ سال ۱۹۳۹ این کشتی سفری را به کاپیتانی گوستاو شرودر آغاز کرد. شرودر سعی داشت برای ۹۳۷ پناهجوی یهودی آلمانی که از چنگ نازیان آلمان گریخته بودند، سرپناهی بیابد. کاپیتان شرودر آلمانی یهودی نبود ولی برای اطمینان از رفتار شایستهٔ کشورها با مسافرانش، تلاش بسیار زیادی کرد.
پناه‌جویان یهودی در آلمان رنج زیادی متحمل شدند، اما در این کشتی به‌دلیل پافشاری شرودر با آن‌ها به‌درستی رفتار می‌شد. غذای مسافران همان جیرهٔ غذایی معمول در آلمان بود و هنگامی‌که والدین غذا صرف می‌کردند، خدمه از کودکان کشتی مراقبت می‌کردند. کنسرت و مراسم رقص برپا می‌شد و جمعه‌ها در تالار کشتی مراسم مذهبی برگزار می‌شد. در کشتی مجسمهٔ نیم‌تنهٔ هیتلر را با پارچه پوشانده بودند و حتی به مسافران شنا آموزش داده می‌شد.
کشتی در ساعت ۴ روز ۲۷ مه در بندر هاوانای کوبا پهلو گرفت، اما از ورود کشتی به اسکله‌های معمول کوبایی ممانعت شد. آن دوران، سیاست‌های مهاجرتی کشورهای مختلف نه بر اساس مسائل بشردوستانه، بلکه بر مبنای واقعیت‌های سیاسی داخلی آن‌ها شکل می‌گرفت. دولت کوبا با ریاست جمهوری «فردریکو لاردوبرو» پناه‌جویان خارجی را نمی‌پذیرفت. مسافران هزینهٔ ویزای کوبا را پرداخت کرده بودند، اما چهار ماه پیش از آغاز جنگ جهانی دوم در ۵ مهٔ ۱۹۳۹، قوانین مربوط به مسافرت توریستی در کوبا تغییر یافته بود. طبق مصوبهٔ جدید، افراد بیگانه به‌استثنای شهروندان آمریکا باید ۵۰۰ دلار ورودی پرداخت می‌کردند و این امر باید توسط وزارت امور خارجهٔ کوبا تأیید می‌شد. هر ویزایی که پیش از آن تاریخ صادر شده بود، باطل اعلام شد. مسافران از این موضوع اطلاعی نداشتند و بسیاری از آن‌ها نیز چنین مبلغی را در اختیار نداشتند. مکالمات تلفنی مقامات آمریکایی و کوبایی نشان می‌دهد که دولت آمریکا تلاش کرده بود کوبا را به پذیرش این افراد متقاعد کند، اما تلاش‌های آن‌ها و کمیتهٔ یهودیان آمریکا موفقیت‌آمیز نبود. بعد از پنج روز تلاش، تنها ۲۹ مسافر اجازه یافتند به کوبا وارد شوند. ۲۲ نفر آن‌ها یهودیانی بودند که ویزای آمریکا داشتند، چهار تن شهروند اسپانیا و دو تن نیز ملیت کوبایی داشتند. نفر آخر فردی بود که در کشتی به خودکشی ناموفق دست زد و به بیمارستانی در هاوانا منتقل شد.
پس از ممانعت از ورود به کوبا، کشتی به‌همراه ۹۰۷ پناهجوی خود عازم فلوریدای آمریکا شد. وزیر امور خارجهٔ آمریکا، کوردل هال به روزولت توصیه کرد که مانع ورود یهودیان به این کشور شود. شرودر که تمام کرانهٔ ساحلی را به‌امید ورود به آمریکا طی کرده بود، حتی به این موضوع اندیشید که کشتی را به گل بنشاند تا پناه‌جویان بتوانند به خاک آمریکا فرار کنند اما طبق دستور هال، گارد ساحلی آمریکا با شناورهای خود کشتی را اسکورت کردند و مانع از انجام این حرکت شدند. از آنجایی‌که کشتی تنها دو روز تا هلیفکس در نوا اسکوشیا فاصله داشت، گروهی از دانشگاهیان و روحانیان کانادا تلاش کردند نخست‌وزیر وقت کانادا، ویلیام مکنزی کینگ، را متقاعد کنند به این یهودیان پناه بدهد. اما سرانجام در روز ۹ ژوئن، فردریک بلر، توانست مکنزی را متقاعد کند دخالتی در سرنوشت پناه‌جویان نداشته باشد.
فردریک بلر نقش اصلی در عدم پذیرش کشتی ام‌اس سنت لوئیس در کانادا را داشت
فردریک بلر کانادایی اسکاتلند‌ی‌تباری بود که بین سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۴۳ رئیس شعبهٔ ادارهٔ مهاجرت کانادا در وزارت معادن و منابع بود. او مانند بسیاری از مقامات وقت کانادا فردی ضدیهود بود که قوانین سخت‌گیرانه‌ای را بر اساس نژاد افراد تعیین کرده بود. بلر در نامه‌ای به مکنزی نوشت: «فشار از سوی یهودیان برای ورود به کانادا هرگز تا حد امروز نبوده است و من خرسندم که پس از ۳۵ سال تجربه در این اداره، این موضوع تا به‌حال هرگز به این دقت تحت کنترل قرار نگرفته بود.» کشتی سنت لوئیس نیز از این قاعده مستثنی نبود. در دوران خدمت وی کمتر از پنج هزار یهودی اجازهٔ ورود به کانادا را یافتند، درصورتی‌که این رقم در کشورهای کوبا و آمریکا به ترتیب ۲۰ و ۲۰۰ هزار نفر بود. پس از جنگ نیز بین سال‌های ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۸ ادارهٔ مهاجرت تنها به هشت هزار تن از بازماندگان هولوکاست حق ورود به کانادا را اعطا کرد. در سال ۱۹۴۱، بلر در گزارش سالانهٔ خود نوشته است که کانادا طبق عرفِ مورد پذیرش عموم ملت خود، تأکید بیشتری بر نژاد دارد تا حق شهروندی. آبلا و تروپر در کتاب خود در این‌باره نوشته‌اند که قوانین مهاجرتی ضدیهودیِ بلر سرنوشت هزاران تن از یهودیان اروپایی را تغییر داد که اگر کانادا از پذیرش آن‌ها سرباز نمی‌زد، می‌توانستند از مرگ نجات یابند. بلر در ۱۹۴۳ بازنشسته شد و نشان «خدمت به پادشاهی» به او تعلق گرفت و سرانجام در ۱۹۵۹ درگذشت. برادرزادهٔ او به‌نام داگ بلر در سال ۲۰۰۰ طی مراسمی از بازماندگان کشتی عذرخواهی رسمی کرد.
کشتی سنت لويئس با قطع امید از ورود به کانادا به‌دنبال بهشت امنی برای مسافران بود. شرودر نقشه‌ای ریخت تا کشتی را در بریتانیا درهم بشکند تا نیروی ساحلی مجبور به پذیرش آن‌ها شود. او از بازگرداندن کشتی به آلمان پیش از پناه‌یافتن تمامی مسافران ممانعت کرد. مقامات آمریکا با همکاری بریتانیا و کشورهای اروپایی سعی کردند کشوری را در اروپا برای پذیرش این پناه‌جویان مجاب کنند.
گوستاو شرودر کاپیتان کشتی ام‌اس سنت لوئیس در حال مذاکره با مقامات دولتی در بندر آنتورپ برای متقاعد کردن آن‌ها برای پذیرش سرنشینان کشتی.
کشتی به اروپا بازگشت و در ۱۷ ژوئیهٔ ۱۹۳۹ در بندر آنتورپ واقع در بلژیک لنگر انداخت. بریتانیا موافقت کرد تعداد ۲۸۸ نفر از مسافران را بپذیرد. این پناه‌جویان با کشتی‌های بخار دیگر وارد بریتانیا شدند. پس از مذاکرات بسیار زیاد کاپیتان شرودر، به ۶۱۹ پناهجوی باقی‌مانده اجازه داده شد به آنتورپ وارد شوند. ۲۲۴ مسافر در فرانسه، ۲۱۴ نفر در بلژیک و ۱۸۱ نفر در هلند پذیرفته شدند و کشتی که تمام مسافرانش را به مقصد رسانده بود سرانجام به هامبورگ بازگشت.
سال بعد و پس از حملهٔ آلمان نازی به بلژیک، فرانسه و هلند در مهٔ ۱۹۴۰، تمام یهودیان این کشورها ازجمله مسافران کشتی یادشده در معرض خطر جدیدی قرار گرفتند.
با استفاده از آمار مربوط به نرخ نجات یهودیان در کشورهای مختلف، توماس و مورگان ویتس در کتاب «سفر نفرین‌شدگان» تخمین می‌زنند که حدود ۱۸۰ نفر از پناه‌جویان کشتی در فرانسه، ۱۵۲ نفر در بلژیک و ۶۰ نفر در هلند از هولوکاست نجات یافتند. با احتساب افرادی که به بریتانیا پناه بردند، از ۹۳۶ مسافر اولیهٔ کشتی (یک نفر در طول سفر جان باخته بود)، حدود ۷۰۹ نفر زنده ماندند و ۲۲۷ نفر کشته شدند.
تحقیقات بعدی میلر و آگیلویه در موزهٔ یادبود هولوکاست ایالات متحده با پیگیری سرنوشت این افراد مشخص کرد که تعداد ۲۵۴ نفر از مسافرانی که به کشورهای اروپایی بازگردانده شدند، طی جریان هولوکاست جان خود را از دست دادند. در این کتاب نوشته شده است: «طبق محاسبات ما، از ۶۲۰ مسافر سنت لوئیس که به قارهٔ اروپا بازگشتند، تعداد ۸۷ تن موفق شدند پیش از تهاجم آلمان به اروپای غربی در ۱۰ مهٔ سال ۱۹۴۰ فرار کنند. ۲۵۴ تن کشته شدند که بیشتر این افراد در اردوگاه‌های آشوویتز و سابیبور جان خود را از دست دادند. تعدادی هم در اردوگاه‌های میان راه، در مخفیگاه‌ها یا هنگام تلاش برای فرار کشته شدند. تنها ۳۶۵ نفر از جنگ جهانی دوم جان سالم به در بردند که عمدهٔ آن‌ها در بریتانیا بودند.»
پس از پایان جنگ، جمهوری فدرال آلمان شرقی به کاپیتان شرودر مدال افتخار اعطا کرد. در سال ۱۹۹۳ و پس از مرگ شرودر، بنیاد یادبود هولوکاست «ید و شم» در اسرائیل به او نشان افتخار داد. نمایشگرهایی در موزهٔ یادبود هولوکاست در ایالات متحده و در ورودی موزهٔ هامبورگ، داستان مسافران سنت لوئیس را روایت می‌کنند.
مسیر پیموده‌شده توسط کشتی ام‌اس سنت لوئیس حامل پناه‌جویان یهودی
در سال ۱۹۷۴، ماجرای سفر این کشتی در کتابی تحت عنوان «سفر نفرین‌شدگان» به‌قلم گوردون توماس و مکس مورگان ویتس منتشر شد. یک اپرا و یک فیلم با اقتباس از این کتاب به‌ترتیب در سال‌های ۱۹۷۴ و ۱۹۷۶ تهیه شد. در سال ۲۰۰۹، نمایش ویژه‌ای تحت عنوان «کشتی سرنوشت» در موزهٔ دریایی آتلانتیک در هلیفکس کانادا برگزار شد که روایتگر ارتباط کانادا با این سفر غمناک بود. در سال ۲۰۱۱ یادبودی با نام «چرخ وجدان» توسط دیوید برمن و ترور جانستون در کنگرهٔ یهودیان کانادا و از جنس فولاد ضدزنگ ساخته شد. این یادبود که دارای چهار چرخ‌دنده با عنوان‌های «یهودستیزی»، «بیگانه‌هراسی»، «نژادپرستی» و «نفرت» است، نمادی از عدم پذیرش بیش از ۹۰۰ تن یهودی پناه‌جو به خاک کانادا است که در موزهٔ مهاجرت کانادا در بندر هلیفکس پرده‌برداری شد.
در سال ۲۰۱۲، وزارت امور خارجهٔ آمریکا طی مراسمی در حضور ۱۴ تن از بازماندگان کشتی عذرخواهی کرد. کشتی سنت لوئیس از سال ۱۹۴۰ تا ۱۹۴۴ به تصرف نیروی دریایی آلمان درآمد و در بمباران بندر کیل آلمان در ۳۰ اوت ۱۹۴۴ به‌شدت صدمه دید. کشتی تعمیر شد و تا سال ۱۹۴۶ به‌عنوان هتل‌کشتی در بندر هامبورگ مورد استفاده قرار گرفت. این کشتی در سال ۱۹۵۲ اوراق شد.
منبع: ویکی‌پدیا
